شورای انقلاب در ۲۲ دی ماه ۱۳۵۷ به فرمان امام و برای تسریع انتقال دولت از حکومت پهلوی به دولت جدید شکل گرفت در جریانات انقلاب ۵۷ بعد از خارج شدن شاه از ایران و اعطای نخست وزیری به شاپور بختیار, امام خمینی طی بیانه ای صریح اعلام می کند حکومتی با نخست وزیری بختیار دولتی غیر شرعی است

دولت بختیار در برابر رهبری امام و تشکیل شورای انقلاب راهی جز کناره گیری از قدرت ندارد. امام با تعیین اعضای شورای انقلاب از سوی امام خمینی پیروزی انقلاب را سرعت بخشید و از آشفتگی ها وشورش هایی که معمولا در جریانات یک انقلاب رخ می دهد جلوگیری کرد.

شورای انقلاب با هدایت هوشمندانه امام توانست بسیاری از مشکلات پیش روی انقلاب را برطرف کند و با تسهیل در فروپاشی رژیم پهلوی زمینه انتقال قدرت را فراهم کرد و با اینکه کشور در شرایط کاملا انقلابی قرار داشت، آرامش را در جامعه حفظ کند. به عبارت ساده شورای انقلاب اهداف خود را به شکل مطلوبی محقق کرد و حتی پس از پیروزی انقلاب نیز نقش مهمی را در عرصه سیاسی کشور ایفا کرد.

پس از اعلام تشکیل شورای انقلاب، امام(ره) از انتشار اسامی اعضای این شورا خودداری کردند. در واقع این تصمیم در درجه اول برای محفوظ ماندن اعضای این شورا از تعقیب و دستگیری ماموران شاه بود.

این شورا حدود یک ماه قبل از انقلاب و طی دستوری که امام به شهید مطهری داده بود، تشکیل شد و به صورت مخفیانه به جلسات خود ادامه داد. این شورا تا زمانی که دولت موقت در ۱۵ بهمن تشکیل نشده بود، بسیاری از امور اجرایی را نیز انجام می داد، اما پس از تشکیل دولت موقت،بیشتر به مباحث قانون گذاری می پرداخت. امام خمینی(ره) طی پیامی که روز ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ به مناسبت پیروزی انقلاب صادر کردند، درباره این شورا نوشتند: «به موجب حق شرعی و بر اساس رأی اعتماد اکثریت قاطع مردم ایران که نسبت به اینجانب ابراز شده است، در جهت تحقق اهداف اسلامی ملت، شورایی به نام «شورای انقلاب اسلامی» مرکب از افراد باصلاحیت و مسلمان و متعهد و مورد وثوق موقتاً تعیین شده و شروع به کار خواهند کرد. اعضای این شورا در اولین فرصت مناسب معرفی خواهند شد. این شورا موظف به انجام امور معین و مشخصی شده است؛ از آن جمله مأموریت دارد تا شرایط تأسیس دولت انتقالی را مورد بررسی و مطالعه قرار داده و مقدمات اولیه آن را فراهم سازد.»

دلیل امام برای پنهان نگاه داشتن نام افراد این شورا یک محافظت از جان این افراد در برابر حکومت رو به زوال شاهنشاهی بود و هم آنکه در تصمیمات و عملکردهایشان خللی وارد نگردد.

جلسات این شورا تا تیرماه ۱۳۵۹ برقرار بود و با تشکیل مجلس شورای اسلامی این شورا نیز تعطیل شد. این امر نشان می دهد که این شورا بیشتر در جایگاه قانون گذاری قرار داشته است، البته پس از استعفای دولت موقت که در پی تسخیر لانه جاسوسی اتفاق افتاد، برخی از اعضای شورای انقلاب وارد فضای اجرایی شدند و برخی مسئولیت های دولت را بر عهده گرفتند مثل هاشمی رفسنجانی که سرپرست وزارت کشور شد.

آیت الله هاشمی رفسنجانی در این مورد می گوید: «اصل تشکیل شورای انقلاب اصلاً از اینجا مایه می ‏ گیرد که مرحوم استاد شهید مطهری که از سفر پاریس برگشتند … آن موقع هنوز اسمی از شورای انقلاب یا دولت یا چیز دیگری اصلاً مشخص نبود… اول تصمیم این بود که کابینه ای در خارج یا داخل به وجود بیاید که هم انقلاب را اداره بکند و هم بعد از پیروزی انقلاب کشور را.»

این صحبتها به خوبی این نکته معلوم است که جدای از اینکه شواری انقلاب تشکیل شود یا کابینه، موضوع اصلی و مهم ایجاد تشکلی بود که بتواند انتقال قدرت را انجام دهد، در واقع در آن زمان یکی از مشکلات این بود که نیروهای انقلابی تصور چندانی از چگونگی انتقال قدرت و تشکیل حکومت نداشتند . این نگرانی زمانی که چند ماه از دستور امام(ره) برای تشکیل شورای انقلاب گذشته و هنوز شورا تشکیل نشده بود، در نامه امام به شهید بهشتی در آبان ۵۷ مشخص است: «پس از اهدای سلام و تحیت، وقت دارد سپری می شود و من خوف آن دارم که با عدم معرفی اشخاص، مفسده پیش آید… در هر صورت همه موضوعات که به شما و ایشان تذکر داده شد، لازم است با عجله انجام گیرد و اگر اشخاص دیگری نیز پیدا شد ملحق شود. و السلام.»

همچنین با توجه به اوضاع آن زمان کشور، کنترل اوضاع و ایجاد امنیت و آرامش مدنظر امام (ره) بود زیرا ایشان به خوبی خطر ادامه ناآرامیها و عدم حاکمیت قانون را احساس می کردند و با تشکیل شورای انقلاب در صدد ایجاد آرامش و کنترل اوضاع بودند. پس از این فراز و نشیبها بود که شهید مطهری به پاریس رفت و تشکیل شورای انقلاب به صورت جدی در دستور کار قرار گرفت و در ۲۲ دی ماه فرمان تشکیل آن توسط امام صادر شد. در پیامی هم که امام برای اعلام موجودیت شواری انقلاب صادر کرد این مطلب به صورت ویژه مشخص شده است: «این شورا مأموریت دارد تا شرایط تأسیس دولت انتقالی را مورد بررسی و مطالعه قرار داده و مقدمات اولیه آن را فراهم سازد. دولت موقت در اولین فرصت که مناسب و صلاح دانسته شود به ملت معرفی و شروع به کار خواهد نمود.»

در آن شرایط سخت انقلابی تشکیل شورای انقلاب ، اقدام عملی در جهت اداره کشور در آن شرایط بود. در ماده دوم اساسنامه شورای انقلاب به این مسئله اشاره شده است: «شورای انقلاب مادام که قانون اساسی جدید تدوین و تصویب نگردیده و حکومت اسلامی مورد نظر استقرار نیافته است موقتا دارای همان اختیارات و وظایفی است که قانون اساسی و متمم آن سابقه [سابقا] برای مقام سلطنت و مجلسین قائل شده است»

اقدامات انجام شده در آن زمان توسط شواری انقلاب هم کاملا در همین راستا بود؛ این شورا هفته ای چند جلسه برگزار می کرد و آنها را به تایید امام(ره) می رساند و سپس به مرحله اجرا در می آورد، که از جمله می توان به مذاکره با نیروهای ارتش برای تسهیل در فروپاشی رژیم پهلوی، دیدارهایی با برخی مقامات خارجی، کمک در انتخاب دولت موقت، تشکیل کمیته سوخت ، کمیته اعتصابات و… اشاره کرد. در واقع این شورا به مرکز رهبری و تصمیم گیری در روزهای منتهی به پیروزی انقلاب تبدیل شده بود.

هاشمی رفسنجانی در این باره می گوید: «قبل از پیروزی انقلاب به خاطر مسائل امنیتی، شورای انقلاب کاملاً سری بود و رژیم تا پایان عمرش نتوانست چیزی از آن شناسایی کند و به همین جهت صورت جلسه تهیه نمی شد و هیچ گونه اثر قابل استناد به جای نمی گذاشتیم.»

نتیجه این اقدام زمانی روشن شد که تشکیل شواری انقلاب توسط امام (ره) به صورت رسمی اعلام شد.

اعضای شورای انقلاب به نسبتی مساوی از روحانیون مبارز و فعالان سیاسی ملی و مذهبی و جبهه ملی انتخاب شده بودند. جمعیتی متشکل از افرادی که سالها با رژیم شاه مبارزه کرد و طعم زندان های شاهنشاهی را مزه مزه کرده بودند.

اعضای شورای انقلاب، سید محمود بهشتی رئیس شواری انقلاب اسلامی، سید ابوالحسن بنی صدر رئیس شورای انقلاب اسلامی، علی اکبر معین فر دبیر دوم شورای انقلاب عضو نهضت آزادی، صادق طباطبائی رئیس دفتر نخست وزیر، حسن حبیبی جمهوری اسلامی سخنگوی دولت،آیت الله مرتضی مطهری، آیت الله دکتر سیدمحمد حسینی بهشتی، آیت الله موسوی اردبیلی، دکتر محمدجواد باهنر، آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی، آیت الله محمدرضا مهدوی کنی، آیت الله سید علی حسینی خامنه ای، آیت الله سید محمود طالقانی، مهندس مهدی بازرگان، دکتر یدالله سحابی، مهندس مصطفی کتیرایی، مهندس عزت الله سحابی، احمد صدر، حاج سیدجوادی، سرتیپ مسعودی و سرلشکر قرنی با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در بهمن ۱۳۵۸ و به دنبال آن برگزاری انتخابات مجلس شورای اسلامی در اسفند ۱۳۵۸ و فروردین ۱۳۵۹ و متعاقب آن تشکیل دولت دائمی جمهوری اسلامی در مرداد ۱۳۵۹ بر عمر دو سال و نیمه ی آن شورا پایان داده شد. ریاست این شورا در دوره ی اول و تا شهادت شهید مطهری در فروردین ۱۳۵۸ بر عهده ی آن بزرگوار بود و پس از شهادت او آیت الله طالقانی به ریاست آن شورا رسید.

پس از فوت آن مرحوم در شهریور ۱۳۵۸ شهید بهشتی دبیری شورا را عهده دار شد و پس از انتخاب ابوالحسن بنی صدر به ریاست جمهوری، ریاست شورا به او سپرده شد. در دوره ی دبیری شهید بهشتی، عباس شیبانی به عنوان منشی شورا، مصوبات شورا را می نگاشت و در دوره ی ریاست بنی صدر، مهندس بازرگان این وظیفه را انجام می داد.

در این بین یکسری افراد که عضو شورای انقلاب بودند به انقلاب پشت کردند از جمله ابوالحسن بنی صدر که در خرداد ۱۳۶۰، توسط مجلس شورای ملی) از مقام خویش عزل گردید. پیرو آن، بنی صدر به همراه مسعود رجوی مرد شماره یک سازمان مجاهدین خلق از ایران خارج شد و در فرانسه به همراه مسعود رجوی با تشکیل شورای ملی مقاومت به مخالفت خود با حکومت ایران پرداخت وی در سال ۱۳۶۲ پس از حضور مجاهدین در عراق و در پی اعتراض به این خط مشی از این شورا جدا شد. در این بین آیت الله بهشتی و آیت الله مطهری از جمله اعضای شورا یا انقلاب بودند که همان اوایل انقلاب به شهادت رسیدند. و یکسری دیگر از اعضای این شورا که عضو نهضت آزادی و یا جبه ملی بودند نیز از جمهوری اسلامی جدا و خانه نشین شدند از جمله عزت الله سحابی. آیت الله طالقانی نیز چندی بعد از انقلاب فوت شدند.