ایام دهه اول محرم در شهر حسینی و مذهبی مراغه سرشار از آیین هایی است که در سوگ سومین امام شیعیان و پرچمدار نهضت عاشورا و یاران باوفایش اشک بر دیده همگان جاری ساخته و نشانی از حب آل الله را به تصویر می کشد.

خطه آذربایجان بویژه مراغه همواره در ایام محرم پذیرای خیل عاشقان حسین (ع) است که به عشق سوگواری آن حضرت از سراسر کشور از آیین های سنتی و گاه منحصر به فرد این شهر تاریخی دیدن کرده و همراه با نواهای حزین آن به عزاداری می پردازند.

صدای پرطنین طبل ها، سنج ها، زنجیرها، هیئت ها و دسته جات عزاداری که در گوشه و کنار و تکایای مذهبی و اماکن مقدس این شهر به گونه ای و در آیینی خاص شهادت نامه امام حسین (ع) و فرزندان آن حضرت و 72 یار وفادارش را مویه کنان زمزمه می کنند.

اشعار و نوحه های ترکی برخواسته از شور و احساسات شاعران بزرگ دیار آذربایجان، اشک حسرت و غم بر دیده هر عزاداری جاری می کند.
ابیات شعر معروف استاد شهریار از جمله ‘ حسینه یئرلر آغلار گویلر آغلار؛ بتول مرتضی، پیغمبر آغلار/ یازانـــدا آل طــه نوحـه ‌سین مــن؛ قلـم گـوردوم سیزیلـدار، دفتـر آغلار/ مصایب امام حسین و اهل بیت (ع) را در راه ایستادگی در برابر ظلم را به زیبایی در زبان سوگواران به تصویر می کشد.

یک هفته عزاداری های پرشور سوگواران در هر نقطه از شهر و تکایای قدیمی و سنتی چون کاروانسرای بزرگ، سراهای متولار، خواجه ملکم، مساجد شیخ بابا، میادین شجاع الدوله، امام حسین (ع)، دروازه و چندین مکان و تکیه مذهبی همه و همه حکایت از عمق ارادت مردمان این شهر به اما سوم شیعیان دارد.

هر زنجیر سرد و دستی که بر سینه برای سوگواری حسین (ع) فرود می آید، غم ها و مصائب آن امام را نه در برابر لشگر عمر سعد و یزید لعین بلکه بی وفایی مردمان آن روزگار در همراهی امام و مولایشان و عدم درک از آرمان نهضت عاشورا را به یاد می آورد و هر انسان آزاد اندیشی را به حزن و اندوه می آورد.

نوحه خوانی های سوزناک، شبیه خوانی های غمناک، دسته های زنجیر زن و سینه زن های عزادار در ردیف هایی متحد در قالب موکب های عزاداری در میادین شهر به عزاداری پرداخته و شمع فروزان سوگواری محرم را که نمادی از ظلم ستیزی و تسلیم ناپذیری در برابر ظلم و جور است را روشن نگه می دارد.

دسته جات شاه حسین گویان که حتی از چند روز پیش از ماه محرم، آیین سنتی خود را در شب های این شهر محله به محله آغاز می کنند، با سینه زنی، زنجیر زنی و چوب گردانی همراه با طنین معروف ‘ شاخسی واخسی’ عزاداری و سوگواری نمادین خود را که آیینی سنتی در خطه آذربایجان است به نمایش در می آورند.

این آیین سنتی که قدمتی ده ها و شاید صدها ساله در این دیار دارد، تا شب تاسوعا که آیین شمع گردانی در این شهر برگزار می شود ادامه داشته و آخرین آیین آن در محل حسینیه تاریخی حاجی غفار برپا می شود.

عزاداران حسینی به صورت رسمی از سومین روز ماه محرم که روز علم بندی حضرت ابوالفضل العباس (ع) نامیده می شود، مملو از جوانان، بزرگان و ریش سفیدان هیئت ها، دسته جات سوگواری های خود را به حرکت درآورده و کاروان عزای حسینی را باردیگر به راه می اندازند.

آیین سنتی علم بندی در محلات بزرگ و تاریخی این شهر از جمله دروازه، چهل پا و شجاع الدوله با حضور هزاران نفر از عاشقان اباعبدالله الحسین (ع) با شور خاصی به یاد علمدار باوفای دشت کربلا عباس بن علی (ع) برگزار می شود که سرآغازی برای آیین های سنتی عزاداری در ماه محرم لقب گرفته است.

هشتم ماه محرم و به عبارت مصطلح مردم این دیار ‘ تاسوعای کوچک’ هیئت های عزاداری آیین سنتی ‘ واعباس’ را در هیئت های مختلف برگزار می کنند.

در این آیین سوگواران و عزاداران با شور حسینی شعار ‘ هاویلا للعباس واویلا؛ واویلا للعباس هاویلا’ را به یاد حضرت ابوالفضل (ع) در گروه های کوچک و بزرگ زمزمه کردن و با زنجیززنی مصیبت های بزرگ عاشورا را به یاد می آورند و مویه می کنند.

آیین شمع گردانی یا همان ‘شمع پایلاماخ’ از جمله آیین های سنتی است که از سالیان دور در این شهر با حضور عزاداران حسینی به صورت فردی، صورت گروهی یا در قالب موکب های عزاداری در روز تاسوعا برگزار می شود.

در این آیین که از عصر روز تاسوعا آغاز و تا پاسی از شب و اذان صبح ادامه دارد، به یاد شب وداع و آخرین بیعت امام با یاران باوفایش در صحرای کربلا، 41 شمع را در 41 مسجد و حسینیه شهر روشن می کنند.

عزاداران و مردم سوگوار در این آیین مذهبی به صورت نمادین، به روایتی روشن ماندن چراغ 41 چادر کاروان امام حسین (ع) را در آخرین شب در صحرای پر مصیبت کربلا و به یاد عملدار آن زمزمه می کنند.

آیین احرام بندی یا آئین ‘الله الله حسینا واینا’ آخرین مراسم سنتی دهه اول محرم است که در صبح روز عاشورا با حضور خیل عظیم هزاران نفر از عزادارانی که از نماز صبح با پوشیدن حوله و لباس احرام در حسینیه حاج غفار و موکب عزاداران این هیئت برگزار می شود.

در این آیین حزن انگیز، به یاد بستن آخرین احرام امام حسین (ع) در واپسین حج آن حضرت لباس حج ابراهیمی بر تن کرده و هروله کنان همانند سعی بین صفا و مروه؛ به عزاداری می پردازند.

عزاداران اشک بر دیده با جمله ”الله الله حسین وینه ‘ یعنی (خدایا، خدایا، حسین کجاست؟) احرام بر تن امام شهیدان را ندا داده و یاد می کنند.

همچنین در روز عاشورا اغلب دستجات حسینی در قالب هنر شبیه خوانی، صحنه بازگشت بی سوار ذوالجناح اسب امام حسین (ع) از میدان جنگ به میان خیمه های اهل بیت (ع) را در قالب موکب های عزاداری حسینی به نمایش در می آورده و با شعارهایی از جمله ‘ شیعه باشون ساغ اولوسون؛ بو ماتمه عزاده’ مصیبت شهادت امام را به یاد می آوردند.

آیین های سنتی عزاداری در مراغه با قدمتی چندصد ساله همواره پذیرای خیل عظیم سوگواران و گردشگران مذهبی از سراسر کشور است که در آن ارادت مردمان این خطه را به سرور و سالار شهیدان امام حسین (ع) به نظاره می نشینند.

مراغه با حدود ‎326 مسجد شهری و روستایی و ‎140 هیات عزاداری حسینی از شهرهای مهم مذهبی کشور محسوب می شود.