از مهرماه امسال که اعضای اروپایی برجام شامل آلمان، انگلیس و فرانسه در حاشیه اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل به راهکاری تحت عنوان «اس پی وی» با هدف دور زدن تحریم های ضد ایرانی آمریکا دست یافتند تا کنون حدود چهار ماه می گذرد. در این مدت نسبتا طولانی، ایران بدون اجرای سازوکار مذکور در مقابل تحریم های ثانویه ایالات متحده ایستادگی کرد.

مقامات بروکسل در این مدت از هر گونه تعیین تاریخ دقیق برای اجرای اس پی وی خودداری می کردند و «فدریکا موگرینی» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا همواره بر تحقق این امر در «آینده ای نزدیک» تاکید می کرد.

حدود سه هفته پیش بود که «مایا کوچیانچیک» سخنگوی موگرینی در یک کنفرانس خبری در بروکسل از پیشرفت قابل ملاحظه اروپا در پیشبرد کانال مالی سخن به میان آورد و تاکید کرد که «ما بر این باوریم که این سازوکار در هفته‌های آینده برای انجام تجارت مشروع با ایران عملیاتی می‌شود.»

اما روز شنبه ۶ بهمن ماه تارنمای «اشپیگل آنلاین» در گزارشی به توافق نهایی تروئیکای اروپا در زمینه سازوکار ویژه مالی اشاره کرد که فردا دوشنبه ۹ بهمن در نشست سران اتحادیه در بروکسل، جزییات آن مورد بررسی قرار می گیرد.

بر پایه گزارش اشاره شده، این کانال ویژه مالی ابزاری برای پیشبرد و تسهیل معاملات تجاری ایران و اروپا است؛ معاملاتی که بدون استفاده از دلار انجام خواهد گرفت. در این سازوکار، تبادل تهاتری و به عبارتی کالا به کالا صورت می گیرد به عنوان نمونه پول حاصل از فروش نفت ایران به اروپا مستقیما به حساب شرکت هایی واریز خواهد شد که به ایران کالا می فروشند.

مشکل دیگری که گویا در توافق نهایی میان رهبران بریتانیا، فرانسه و آلمان برطرف شده به مقر ایجاد کانال مالی بر می گردد.

در ابتدا دیپلمات‌های اتحادیه از میزبانی لوکزامبورگ برای ساز و کار ویژه مالی خبر دادند اما طولی نکشید که مقامات این کشور اروپایی زیر فشار ایالات متحده از پذیرش آن سر باز زدند. سپس کشور هلند برای میزبانی انتخاب شد که این کشور نیز در نهایت از پذیرش آن خودداری کرد و پس از آن گمانه زنی ها بر میزبانی مشترک آلمان و فرانسه استوار بود.

اینک گویی سه کشور اروپایی عضو برجام به صورت مشترک مسوولیت اجرای سازوکار ویژه مالی را متقبل شده اند به طوری که دفتر مرکزی این نهاد در پاریس خواهد بود، آلمان ریاست آن را به عهده می‌گیرد و بریتانیا نیز مسوول بخش حسابداری و حسابرسی آن است. بنابراین در این مسیر تقسیم وظایفی بین تروئیکای اروپا انجام گرفته تا ایالات متحده قادر به مقابله با اس پی وی نباشد.

نگاهی هر چند کوتاه به پروسه تنظیم سازو کار ویژه مالی نشانگر تلاش رهبران اتحادیه اروپا برای نجات توافقی است که بیش از یک دهه برای دستیابی به آن مذاکره کرده اند. ولی تاخیر و تعلل هایی که در عملیاتی سازی سازوکار مذکور تا به امروز از سوی طرف غربی رخ داده، مقامات جمهوری اسلامی ایران را تاحدی نگران و بدبین ساخته است.

این قبیل نگرانی ها و دلسردی ها در مواضع مسوولان ایران به وضوح مشاهده می شد. به عنوان نمونه «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان چندی پیش در گفت وگو با شبکه «المیادین» گفت که «ایران منتظر اروپایی‌ ها در انجام تعهدات‌شان نمی ماند و با همکاری با متحدان دیرینه خود را گسترش خواهد داد.»

همچنین «سید کمال خرازی» رییس شورای راهبردی روابط خارجی در دیدار با هیاتی از موسسه ایتالیایی امور بین‌المللی (IAI) تاخیرهای مکرر اتحادیه برای عملیاتی کردن سازوکار ویژه مالی را به بهانه ناتوانی از اعمال نفوذ بر شرکت‌های اروپایی، غیرقابل پذیرش دانست و گفت: اگر دولت‌های اروپایی می‌دانستند که بر شرکت‌های خود نفوذی ندارند، چرا با ایران وارد مذاکره شدند؟

در مجموع تعلل اروپایی ها در تهیه و تنظیم سازوکار مالی موثر که قرار بود نیمه آبان و همزمان با دور دوم تحریم های ثانویه آمریکا (شامل تحریم های نفتی و بانکی) وارد فاز اجرایی شود، تهران را به بروکسل بدبین ساخت. در همین بازه زمانی نیز در بیشتر تحلیل ها و گزارش ها، اهمیت و ضرورت نگاه به شرق به چشم می خورد.

کارشناسان حوزه روابط بین الملل و سیاست خارجی بر این باورند که با اجرای اس وی پی و رویارویی مستقیم اروپا و آمریکا به خاطر برجام، خونی تازه در رگ های خشکیده این توافق به جریان خواهد افتاد. این رخداد همچنین نشان خواهد داد که «فرضیه خرید زمان» که به رهبران بروکسل نسبت داده می شود، رنگ ببازد. بنابراین به رغم برخی اختلاف های موجود بین ایران و اروپایی ها (مانند مسائل منطقه ای و فعالیت های موشکی ایران) می توان انتظار آغاز فصلی گرم در مناسبات دو طرف را داشت.