مساجد مراغه؛ روزگار 'زری'

نشریه ‘صبح سهند’ مراغه در گزارشی با عنوان مساجد مراغه؛ روزگار ‘ زری’ به یکی از پر رمز و رازترین آثار تاریخی مراغه پرداخته است. در گزارش این نشریه آمده است: حفاظت از میراث تاریخی به عنوان بخشی از یادگاران گذشته برای آیندگان، یکی از وظایف همه دستگاه هایی است که به نوعی می توانند […]

نشریه ‘صبح سهند’ مراغه در گزارشی با عنوان مساجد مراغه؛ روزگار ‘ زری’ به یکی از پر رمز و رازترین آثار تاریخی مراغه پرداخته است.

در گزارش این نشریه آمده است: حفاظت از میراث تاریخی به عنوان بخشی از یادگاران گذشته برای آیندگان، یکی از وظایف همه دستگاه هایی است که به نوعی می توانند در این کارزار مهم ایفای نقش کنند. «مسجد زری» یکی از آثار تاریخی است که در ماه های اخیر شاهد تحولاتی بوده که ما را به عنوان نماینده افکار عمومی بر آن داشت به سراغ آنچه برویم که در جریان است.

وجه تسمیه مسجد زری

ترجیح دادیم در ابتدا به سراغ یک کارشناس برویم تا از وی درباره این مسجد بپرسیم سیدهادی موسوی به عنوان فردی معرفی شد که در این زمینه مطالعات گسترده ای داشته است. وی درباره این مسجد به صبح سهند گفت: ویژگی های شکلی بناهای ساخته شده مراغه در طول تاریخ پیرو اصول و الزامات مختلفی از جمله اقلیم و شرایط آب و هوایی ناحیه جنوب سهند، نیازهای کارکردی و اندیشه متعالی در نظام بخشی فضای معماری آن بوده که به فراخور کاربری هر بنا گستره سایه این اصول در هر یک بیشتر و کمتر دیده می شود.

وی اضافه کرد: هرچند تصویری دقیق از مساجد اولیه تا دوره میانه اسلامی در مراغه وجود ندارد اما از مساجد موجود مراغه پیداست الگویی واحد و در معماری آن بوده که اکنون نمونه کامل آن در مسجد ملارستم مراغه مشهود است. مساجد ریحان، سفید، قاضی، ضریر یا زریر همانند مسجد ملارستم دارای شبستانی است که با سقفی تخت و منقوش به آرایه های الوان اسلیمی به روی ستون‌های چوبی با سر ستون های قطار بندی شده و پایه ستونهای سنگی بنا نهاده شده است. این مساجد دارای فضایی دو طبقه در بخش شمالی بودند که طبقه بالای آن به عنوان ایوان زنانه و پایین به آشپزخانه اختصاص داشت.

این کارشناس معماری با بیان اینکه مسجد ضریر یا زریر نیز از مساجدی است که ویژگی خاص مساجد چوبی را داراست.توضیح داد: تاریخ احداث این مسجد به طور دقیق در دست نیست. به استناد تاریخ مندرج در یکی که تاریخ نقاشی سقف در آن سنه ۱۲۸ ه.ق قید شده گمان می رود در نگارش تاریخ از عنوان عدد هزارگان آن صرف نظر شده و در اصل تاریخ نقاشی سقف سنه ۱۱۲۸ ه.ق می باشد. این تاریخ اواخر حکومت صفوی را نشان می دهد.

موسوی درباره وجه تسمیه نام این مسجد که سئوالات زیادی درباره آن وجود دارد می گوید: وجه تسمیه این مسجد از قول ها و نظرهای مختلف متفاوت می باشد. البته برای هیچ یک از این آرا سند قابل اتکایی وجود ندارد. برخی معتقدند این عنوان از روی اسم بانی مسجد که بانویی به نام (زری) بوده بر گرفته شده است. البته با تغییر نوشتار به (ضریر) معنی آن ضرر دیده و نابینا می شود و (زریر) نیز به معنی گیاهی است که برای ساخت رنگ برای رنگرزی استفاده می شود و به رنگ زرد است که طیف رنگ های زیتونی، لیمویی، سبز و نارنجی از آن حاصل می شود و عبارت زریر محتمل با سقف الوان مسجد مرتبط باشد. در کل نمی توان به هیچ یک از این عناوین اتکا کرد و همه آن فرضیاتی است که باب تحقیق را هموار می سازد.

اجازه دادستانی برای تخریب بخش غیرتاریخی مجموعه

برای بررسی حواشی ایجاد شده به سراغ طالبی رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مراغه رفتیم که وی این تخریبات را در راستای بازسازی این مجموعه عنوان کرد، موضوعی که علی دلداری، دادستان عمومی و انقلاب مراغه نیز آن را تایید کرد و به صبح سهند گفت:« با توجه به این مجموعه برای سال‌های متمادی رها شده بود و در آستانه تخریب قرار داشت، درخواستی از میراث فرهنگی برای تخریب بخشی از آن مجموعه که تاریخی نبود شد که بعد از بررسی های به عمل آمده و مشخص شدن اینکه محل درخواست شده برای تخریب جزو محوطه تاریخی اثر نیست با آن موافقت شد».

تاریخچه مسجد زری از زبان رئیس اداره میراث فرهنگی مراغه

رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مراغه درباره قدمت مسجد زری می گوید: این مسجد به اواخر دوره صفویه برمی گردد؛ بنای آن متشکل از سه بخش است:

۱-شبستان: ضلع جنوبی و غربی مسجد

۲-قسمت الحاقی مسجد: ضلع شمالی

۳-حیاط مسجد: ضلع شرقی

وی درباره ثبت ملی این مسجد تصریح می کند: مسجد زری در سال ۱۳۸۲ به ثبت ملی رسیده است و هر سه بخش مذکور جزو عناصر ثبتی محسوب می شوند. که بخش الحاقی (این بخش ارزش معماری چندانی ندارد) و ما قائل به بازسازی بخش اصلی هستیم.

طالبی درباره تخریب بخش هایی از این مسجد افزود: به مرور زمان و خصوصا در سال های ۹۱ و ۹۲ به علت بارش باران و… قسمت الحاقی مسجد تخریب شده است که امروز بزرگترین معضل در بخش الحاقی مسجد می باشد. در شهریور ماه ۹۴ در جلسه ای که با هیئت امنای مسجد برگزار شد مقرر گردید میراث فرهنگی ظرف مدت یک ماه طرح و نقشه اولیه بازسازی را تهیه و برای اجرا تحویل هیئت امنا مسجد کند که متاسفانه بعد از گذشت یک سال هیئت امنا مسجد به تعهد خود عمل نکردند. تا اینکه امسال به همت و پیگیری های دادستان محترم شهرستان مراغه جناب آقای دلداری جلسه ای برگزار و قرار شد که هیئت امنای مسجد کار مرمت و بازسازی را آغاز کنند.

وی در ادامه توضیحات خود گفت: بخش الحاقی مسجد به کمک شهرداری و با حضور نماینده دادستان و اداره اوقاف(که وظیفه اجرای امور اداری را بر عهده دارد) و با نظارت میراث فرهنگی آواربرداری شد و طرح و نقشه اولیه مرمت و بازسازی مسجد از سوی سازمان آماده و هیئت امنای محترم مسجد یک ماه فرصت دارند که بعد از ارائه طرح نسبت به اجرای پروژه اقدام نمایند. که در طول این مدت سازمان میراث فرهنگی وظیفه نظارت بر حسن عملکرد و اجرای پروژه را بر عهده دارد.

طالبی ارزشمندترین عنصر مسجد ضریر را سقف مسجد عنوان کرد و تصریح داشت: سقف مسجد، چوبی و شامل طلاکوبی است که به احتمال زیاد نام مسجد(زری) از سقف آن گرفته شده است.

رئیس اداره میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری در پایان گفت: به فرض محال اگر این پروژه امسال به هر دلیلی اتفاق نیفتد که ممکن است ناشی از محدویت بودجه ـ با توجه به پروژه های در دست اجرای سازمان و پیشرفت کاری این پروژه هاـ باشد اولویت با پروژه های حسینیه حاج غفار و کلیسای هوانس خواهد بود.