سیدعمران طباطبایی – نظام احسن به این معنا بوده که عالم مخلوق، بهترین شکل ممکن خلقت است. هر علمی که در آن استدلال به کار رفته باشد نیازمند منطق است. برای فقیه، تسلط بر علوم، لازم است. قرآن و حدیث به زبان عربی است و بدون دانستن آن استفاده میسر و مفید، مقدور نیست. علم رجال یعنی راوی شناسی و علم اصول در حقیقت، علم دستور استنباط است. از صدر اسلام، کلمه اجتهاد در میان مسلمین معمول شده است و از جهد به معنی منتهای کوشش می آید. از آن جهت به فقیه، مجتهد گفته می شود که باید منتهای کوشش و جهد خود را در استخراج و استنباط احکام بکار ببرد. فقه در لغت به معنای فهم دقیق بوده و به غایت و ذات سخن ها و گفتار و کردار پی می برد.
خداوند گواهى می دهد كه جز او هیچ معبودى نیست، فرشتگان و صاحبان علم نیز بر این حقیقت گواهی می دهند كه كارهاى خدا همه بر عدل و داد استوار است و در قرآن کریم می فرماید: ما ترازوهاى عدل را در روز قیامت بر پا می كنیم، پس به هیچ كس كمترین ستمى نمی شود. بر اساس آیات قرآن هدف خداوند از فرستادن پیامبران برپایی عدل و قسط در زندگی انسان ها بوده است. اعتقاد به عدل الهی پرسش ها و بحث هایی را بر انگیخته است مثل رابطه عدل الهی و وجود شرور و رنج ها، عدالت در تشریع، نظام احسن در خلقت و تناسب عدل با خلود در عذاب.
به گفته اکثر مراجع تقلید شیعی تأثیر قضا و قدر در سرنوشت انسان، اختیار انسان و عقاب و عذاب در آخرت از نتایج باور به عدل الهی دانسته می شود. عدل همراه توحید، اساس دین معرفی و از نقاط تمایز بین دو مذهب بزرگ اسلامی دانسته شده است. شیعیان عدل الهی را از اصول پنجگانه دین و یا دست کم از اصول مذهب می دانند. چنان که معتزلیان نیز، عدل را اصل دوم از اصول دین خود قرار داده بودند. متکلمان مسلمان در کتاب های خود بخش جداگانه ای به عدل اختصاص داده اند. باور به عدل الهی در تأثیر آن در مباحث خدا شناسی می پردازد. شیعیان عدل را از صفات فعل ثبوتی خداوند می دانند.
منابع فقه از نظر شیعه، کتاب خدا قرآن، سنت، اجماع و عقل است. این چهار منبع در اصطلاح فقهاء، ادله اربعه خوانده شده و علم اصول از این ادله تجزیه و تحلیل می گردد. کلمه اصول جمع اصل بوده که معنای لغوی و اصطلاحی دارد. اصول فقه، فن یا دانشی است که روش استفاده از منابع فقهی را در فقه اسلامی در برداشته، در آن قواعد استنباط احکام شرعی مورد بحث قرار گرفته و روش درست دستیابی به احکام شرعی با استفاده از دلایل نقلی و عقلی بررسی می شود.
شیعه معتقد است عدل نشان دهنده كمال خداوند در افعال اوست و کامل کننده توحید و سایر اصول دین مانند نبوت، امامت و معاد وابسته به آن هستند. حکمت الهی اعم از عدل الهی است و صفت عدل الهی از شؤون و توابع صفت حکمت الهی است. متکلمان و فیلسوفان مسلمان تأکید کرده اند که عدل به معنای تساوی بین همه موجودات نیست بلکه عدل به معنای تساوی در جایی است که همه افراد استحقاق های مساوی داشته باشند. بنابراین وقتی استحقاق ها و قابلیت ها متفاوت باشد برخورداری ها نیز متفاوت خواهد بود. در واقع آنچه از نظر متکلمان مسلمان قبیح است تبعیض است نه تفاوت.
فقهای اهل سنت به دلیل عدم مراجعه به امامان و احادیث آنان، زودتر از فقهای شیعه به ضرورت پیدایش این علم پی بردند. اگر شک همراه با علم اجمالی باشد، عمل به احتیاط یا ممکن بوده یا ممکن نیست. اگر احتیاط ممکن است جای اصل، احتیاط و اگر احتیاط ممکن نیست، جای اصل، تخییر است. عدل الهی جزو مهم ترین بحث های کلامی در جهان اسلام است. مهم ترین ارزیابی عدل الهی در شیعه، آموزه های قرآن است. عدل، ركن مهم اسلام دانسته شده که هیچ یک از مسائل عقیده اى و عملى، فردى و اجتماعى، خالى از آن نیست. عدل الهی به عمل خداوند بلند مرتبه بر اساس حسن و قبح عقلی و عدم انجام هر گونه قبیحی از سوی او اشاره دارد. محققان، قبیح را هر چیزی که عقل از آن تنفر داشته باشد مانند دروغ و ظلم تعریف می کنند.
انتهای پیام/
