سیدعمران طباطبایی – يکي از پديده هاي طبيعي مشهود در تمام ساختارهاي جوامع انساني وجود تفاوت است. يک نظام آموزشي سالم، انساني و کارآمد اين تفاوتها را به شکل طبيعي از توانايي ها و قابليت ها دريافت و ادراک مي کند. وجود تفاوت هاي فردي در ميان دانش آموزان از نظر هوش، شخصيت، استعداد، پيشرفت تحصيلي، وضعيت اقتصادي و اجتماعي و قدرت يادگيري يکي از مهمترين مسائلي است که معلمان در کلاس هاي درس خود با آن مواجه اند چرا که معلمان به تجربه دريافته اند که شيوه ي برخورد با شاگردان مختلف و نيز پيروي از يک روش تدريس خاص نمي تواند براي همه دانش آموزان به طور يکسان مفيد باشد.
از همه کودکاني که در سن مشابهي قرار دارند نبايد انتظار داشت که به يک شيوه معين رفتار کنند. از يک کودک باهوش طبيعي که از يک محيط فرهنگي محروم مي آيد نبايد انتظار داشت که همانند يک کودکي که با همان توانايي هوشي داراي والديني است که در سطوح بالايي از تعليم و تربيت قرار دارند و فرزند خود را در آموزش هايش مورد حمايت و تشويق قرار مي دهند از قدرت هاي تحصيلي يکساني برخوردار باشد و يا در آموزش از يک ميزان يادگيري برخوردار باشند. در تربيت کودکان هم از روش هاي مشابه نمي توان استفاده کرد. ممکن است روشي براي يک کودک مناسب باشد و ما را با موفقيت روبرو سازد ولي براي ديگري نا مناسب باشد و ما را با شکست روبرو سازد.
ممکن است یک کودک به روش کنترل قدرتمندانه از طرف اولياء و مربيان پاسخ مساعدي بدهد زيرا اين روش به او احساس امنيت مي دهد ولي کودک ديگري ممکن است در مقابل همين روش از خود مخالفت، رنجش و خشم نشان دهد یا يک کودک ممکن است در رقابت با ساير کودکان واکنش مناسبي از خود نشان دهد در حالي که کودک ديگري ممکن است در رقابت با ديگران دچار تنش گردد و رفتار عصبي از خود نشان دهد. تفاوت هاي فردي، براي هر فردي اعتبار و مسئوليت ويژه اي به همراه دارد و او را به صورت يک وجود مستقل مطرح مي سازد و اين ويژگي هاي مستقل افراد است که مردم را به يکديگر علاقمند مي سازد.
کودکي که تفکرات و رفتارش از خود ابداع و خلاقيتي را نشان مي دهد، در گروه همسالان خود به طور فعال تري شرکت خواهد کرد تا کودکي که در او هيچ گونه ابداع و خلاقيتي وجود ندارد و درست همانند همسالان خود فکر مي کند، صحبت مي کند و يا عملي را انجام مي دهد.
هيچ موقع کودکان را نبايد با هم مقايسه کرد. آنها داراي استعدادهاي متفاوتي هستند. مقايسه کردن، موفقيت ديگران را به رخ فرزند خود کشيدن، انتظارات غير واقع بينانه از او داشتن و تفاوت هاي فردي را نا ديده گرفتن است که خطاهاي تربيتي مهمي هستند.
کشورها باید تلاش کنند به بررسي تفاوت هاي فردي در ميان دانش آموزان پرداخته و آن را از جنبه هاي گوناگون مورد تجزيه و تحليل قرار دهند. مقايسه زماني مي تواند درست باشد که دو نفر از هر جهت در شرايط مساوي باشند و تنها در اين صورت است که مي توان انتظار يکسان از آن دو داشت. اگر کودکي در يک زمينه استعداد کمتري دارد نبايد او را به اين دليل سرزنش کرد بلکه بايد به او کمک کرد تا در آن زمينه تا حد ممکن ضعف هاي خود را جبران کند ولي هرگز انتظار نداشت که او در آن زمينه مانند فردي که استعداد بيشتري دارد پيشرفت کند. انسانها معمولاً از لحاظ استعدادهاي گوناگون يکسان نيستند، برخي از نظر هوشي ضعيف و برخي ديگر قوي هستند و بر اين اساس موفقيت تحصيلي آنها يکسان نيست و نمي توان انتظار يکسان از آنها داشت بنابراين معلمان و مربيان و همينطور والدين بايد سعي کنند استعدادهاي کودکان و نوجوانان را به درستي شناسايي کنند و آنها را در هر زمينه اي شکوفا سازند. معلمان بايد نسبت به اختلالات فردي ياد گيرندگان با احترام برخورد کنند و در يادگيري مطالب درسي هرگز دانش آموزان را به رقابت وادار نکنند و از يکسان بار آمدن آنها بپرهيزند. اگر معلمان به تفاوت هاي فردي فرا گيرندگان توجه کنند، تقريباً مي توان مطمئن شد که در هر کلاس، همه آنان به اهداف و استاندارد هاي ملي و آموزشي دست مي يابند.
آگاهي از وجود تفاوت هاي فردي بين انسانها به اندازه خلقت انسان قدمت دارد زيرا انسانهاي اوليه از متفاوت بودن يکديگر کاملاً آگاه بودند. بدين صورت که وقتي به هم مي رسيدند بلافاصله زور و بازوي يکديگر را تخمين مي زدند. اگر تاريخ را ورق بزنيم در هيچ دوره اي نخواهيم ديد که انسانهاي جامعه، خود را گروه بندي نکنند و براي هر گروه ويژگي هاي خاصي را قائل نشوند. بديهي است که اين نوع طبقه بندي ها نمي توانست دقيق باشد زيرا معيار عيني نداشت.
به تدريج که اجتماعات بشري پيشرفت حاصل کرد چاره اي جز اين نبود که توانايي ها را به صورت علمي اندازه بگيرند و تفاوتهاي فردي را به دقت تعيين کنند و براي هر کاري فرد مناسبي بگمارند و اينجا بود که تعدادي از انسانها که در واقع نبوغ داشتند و متفاوت از ديگران بودند به پا خاستند و با تهيه ابزار و شيوه هاي دقيق، توانستند همنوعان خود را از جنبه هاي مختلف مورد آزمايش قرار دهند و تفاوت هاي آنها را آشکار سازند. در اين ميان افراد ديگري نيز پيدا شدند که با ارائه نظريات جديد، افکار مردم را درباره شيوه تعليم و تربيت انسانها به کلي تغيير دادند.
بهتر است با ارائه نظريات جديد، افکار مردم را درباره شيوه تعليم و تربيت انسانها به کلي تغيير دهیم. در اثر این افکار نو، آموزش و پرورش از حالت معلم محوري بيرون آمده و به صورت شاگرد محوري در می آید يعني آموزش و پرورش بر استعدادها و علائق هر کودک و هر سن تاکيد می کند.
هر کس معادله خاص خود را دارد و هيچ دو نفري نمي توانند به برآورد کاملاً يکساني از مسئله برسند. افراد يک نوع جاندار هستند که خصوصيات فردي متفاوتی دارند و مؤثرترين قدم براي توسعه روان شناسي، بررسی تفاوت هاي فردي است.
بيان يک موضوع و تدريس يک کتاب خاص در يک کلاس، هرگز به معناي آن نيست که همه دانش آموزان به صورت کاملاً يکسان درک دارند و از آن بهره مي جويند. بعضي از دانش آموزان زودتر مي فهمند و بعضي نياز به زمان و توضيح بيشتري دارند. در واقع معلمي که با اصل تفاوت هاي فردي آشناست، از همه شاگردانش در فهم و درک موضوعات و ارائه پاسخ ها انتظار يکسان ندارد. توجه به تفاوت هاي فردي، مربي را از قضاوت هاي عجولانه و ناروا در مورد رفتارهاي دانش آموزان به دور داشته و در پي بردن به علت واقعي بسياري از رفتارهاي ظاهراً نا مطلوب ايشان نظير سئوالات مکرر، شيطنت ها، گوشه گيري ها، پرخاشگري ها، تجديد شدن ها و مردود شدن ها و به اصطلاح تنبلي ها، کمک مي کند.
وجود تفاوتهاي فردي در بين دانش آموزان امري بديهي و غير قابل انکار است و ياد گيرندگان مختلف با سرعت هاي متفاوت مي آموزند. روش آموزش معلم بايد به گونه اي طرح ريزي شود که دانش آموزان بتوانند با سرعت متفاوت با توانايي هاي خود پيش بروند. بعضي از ياد گيرندگان نياز به توجه و کمک بيشتري از سوي معلم دارند و لازم است تکاليف و تمرين هاي بيشتري انجام دهند تا به هدف هاي آموزشي درس مسلط گردند در حالي که برخي از آنها با اندک راهنمايي مي توانند راه خود را بيابند و سريعاً به مقصد برسند. معلم بايد در اجراي روش هاي آموزشي خود تفاوتهاي فردي دانش آموزان را در توانايي و سرعت يادگيري در نظر گيرد و فنون آموزشي متناسب با آنها را مورد استفاده قرار دهد بنابراين وجود تفاوت هاي فردي در دانش آموزان ايجاب مي کند که در مورد هر کس از روشي مناسب با روحيه او استفاده کنيم و اگر روشي درباره فرد يا افرادي کارساز بوده آن را به همه يا خصوصياتي متفاوت تعميم ندهيم و از برخوردهاي کليشه اي در تعليم و تربيت پرهيز نماييم.
مشکلی که خیلی از افراد با آن مواجه هستند این است که نمی توانند نقاط ضعف خود را بنا به دلایلی بپذیرند. این افراد مدام دنبال این هستند تا نقطه ضعف خود را پنهان کنند یا به آن توجه نکنند. همین عملکرد اشتباه باعث می شود فرد از خیلی از موقعیت هایی که می تواند باعث پیشرفت او شود عقب بماند و رشد نکند.
هر بار که ما مشکلی را قبول می کنیم اولین کاری که می کنیم این است که آن را بررسی کنیم و به این که چگونه می توان مشکل را حل کرد فکر کنیم. نقاط ضعف هم همین گونه اند. اگر آن ها را بپذیریم می توانیم با بررسی درست آن ها در صدد حل آن ها بر بیاییم. باید دقت کرد که نباید سنگ بزرگی برای حل نقطه ضعف برداریم بلکه باید گام به گام و آرام آرام در مسیر حل آن تلاش کنیم.
اشتباهی که خیلی از افراد می کنند این است که مدام به دنبال نشان دادن نقطه ضعف خود هستند. این کار اشتباهی است. به خاطر داشته باشید که یکی از ویژگی های خوب همکاری، رفع همین نقطه ضعف هاست. همکاری باعث می شود تا نقاط ضعفمان به نقاط قوت تبدیل شود.
نقاط ضعف، نقاطی هستند که ما در طول زندگی دچار آن ها شده ایم یا از بدو تولد با ما بوده اند. باید قبول کنیم که همه آدم ها نقطه ضعف دارند و تنها نقاط ضعف آن ها با ما متفاوت است. اگر این را بپذیریم اعصابمان آرام تر خواهد شد و درک بهتری از خودمان خواهیم داشت. همین پذیرفتن باعث می شود تا ما توقعاتی که از خود داریم را متناسب با شرایط خودمان انتخاب کنیم.
آنچه افراد بشري را از دیگر افراد متمايز مي کند، تمايز ها و تفاوت هاي ميان آدميان است. مشاهده کودکان در نخستين روزهاي زندگي به ما نشان مي دهد که آنان از همان ابتداي زندگي با هم تفاوت هايي دارند، اين تفاوت در تمام جنبه ها قابل مشاهده است و با رشد کودکان، ظاهر و پايدارتر مي شود. تفاوت هايي در شکل ظاهر بدن، فعاليت، حساسيت و تحريک پذيري، شدت واکنش، دامنه توجه، نظم طبيعي، سازگاري با محيط، قدرت يادگيري و غیره و بسياري از اين تفاوت ها مي توانند در چگونگي رشد کودک تاثير بگذارند و تحت تاثير محيط نيز قرار بگيرند.
در ميان دانش آموزان در مدارس، تفاوت هاي فردي وجود دارد و به معلمان و والدين و ساير افرادي که با کودکان ارتباط دارند کمک خواهد نمود تا در مواجهه با خصوصيات و يا اختلالات رشد، شيوه برخورد با دانش آموزان و انتخاب روش تدريس مناسب، به طور عملي تر و عيني تر برخورد گردد و از اين طريق در تثبيت بيشتر يا تعديل اين گونه رفتارها مؤثر واقع شوند.
ما می توانیم با برنامه ریزی درست نقاط ضعف را حذف یا اصلاح کنیم. برنامه ریزی باعث می شود تا به مرور نقطه ضعف به نقطه قوت تبدیل شده و حل شود. در آخر بخاطر داشته باشید که همه نقطه ضعف داریم و تنها راه کنار آمدن پذیرش آن است و تلاش برای برطرف کردن آن.
انتهای پیام/
