سیدعمران طباطبایی – خلیج عدن یکی از شش بازوی استراتژیک دریایی اقیانوس هندمی باشد. اهمیت این منطقه از آنجا بیشتر روشن می شود که بدانیم خلیج عدن یکی از آبراه های مهمی است که حجم زیادی از تجارت جهانی از آن عبور می کند. این خلیج ، دو آبراه استراتژیک دریای سرخ وخلیج فارس را بهم پیوند می دهد که هردو در نظریه های ژئوپولیتیکی بخشی از هلال حاشیه ای محسوب می شوند.

برخی نظریه پردازان مانند آلفرد تایر ماهان کنترل بر دریاها را شرط اصلی برای تبدیل شدن به یک قدرت جهانی دانسته اند.به نظر این اندیشمند، در نزاع بین قدرت ها، نیروهایی که در موقعیت دریایی برتری قرار دارند از امکانات بیشتری برای در دست گرفتن ابتکار عمل بر خوردار هستند ازجمله این مکان ها شمال اقیانوس هند و نواحی غربی آنیعنی، دریای عمان، خلیج فارس، خلیج عدن و دریای سرخ به دلیل جایگاه سوق الجیشی که دارا بوده و در حد فاصل راه های مواصلاتی غرب و شرق قرار دارد همواره مورد توجه قدرت های بزرگ بوده است.انتقال نفت خام کشورهای اوپک و غیر اوپک از مسیر تنگه باب المندب و سواحل کشور سومالی به طرف قاره اروپا و آمریکا، صادرات گاز مایع قاره آسیا و همچنین تردد سالانه هزاران کشتی که عمدتاً حامل کالاهای صادراتی و وارداتی هستند از مسیر مذکور، مهم ترین دلایل اهمیت امن بودن تنگه راهبردی باب المندب است .

نقش ویژه ایران در ایجاد و حفظ امنیت منطقه ای بویژه دریای سرخ وخلیج عدن حایز اهمیت است. خلیج عدن و تنگه باب المندب آبراه صلح نامیده شده است ولی از آغاز سال ۹۴ شمسی دیگر در منطقه فوق آرامش حاکم نیست. با جنگ نابرابر رژیم سعودی و همپیمانان منطقه ای و فرامنطقه اش با یمن شاهد نا امنی شدیدی در خلیج عدن و تنگه باب المندب هستیم. خلیج فارس امکان تبدیل شدن ایران به یک قدرت دریایی را فراهم نمیکند .

بر خلاف باور رایج، ایران دفاع از منافع خود را نه در آبهای خلیج فارس و دریای عمان بلکه این دفاع از خلیج عدن و تنگه باب المندب شروع خواهد شد و این نقطه قوت نظامی و راهبردی برای ایران به شمار می رود .کشوری که بیشتر به دریا تسلط دارد به همان اندازه دارای قدرت است. امروز ایران با نگاه روشنی که به خلیج فارس و دریای عمان دارد را به دور دست برده که نشان دهنده حضورش در ایفای نقش منطقه ای وحتی بین المللی است.

مقابله با دزدهای دریایی و تامین امنیت کشتی‌های تجاری ترکیه در خلیج عدن مهمترین هدف حضور این کشور در این منطقه ذکر شده، اما پیداست که استراتژی نفوذ در منطقه و اندیشیدن به رقابت‌های منطقه‌ای، برای آنکارا اهمیت بیشتری دارد.
بر اساس ماده ۹۲ قانون اساسی ترکیه، رئیس جمهور موظف است به منظور اعزام نظامیان این کشور به ماموریت های برون مرزی، درخواست رسمی و دلایل توجیهی خود را به پارلمان بفرستد و نیروها تنها در شرایطی می توانند اعزام شوند که مورد تایید نمایندگان قرار بگیرد.

این بار نیز همچون موارد پیشین و صدور مجوز برای حضور نظامیان ترکیه در ماموریت های برون مرزی سوریه، لیبی، جمهوری آذربایجان، عراق و سایر مناطق، حزب دموکراتیک خلق (نهاد اقماری پ.ک.ک) تنها حزب پارلمان بود که با این درخواست رئیس جمهور مخالفت کرد. اما دیگر احزاب مخالف، بر اساس سنتی دیرینه که در آن، حضور نظامیان ترکیه در مناطق مختلف، همچون نمادی از قدرتمندی کشور قلمداد می شود، با درخواست رئیس جمهور، مخالفتی ندارند.

از سال ۲۰۰۸ میلادی شورای امنیت سازمان ملل تصمیم گرفت به منظور تامین امنیت کشتی های تجاری و مقابله با دزدان دریایی به کشورها مجوز دهد که در این خلیج حضور نظامی داشته باشند. پارلمان ترکیه برای نخستین بار در سال ۲۰۰۹ میلادی این مجوز را صادر کرد و از آن زمان تاکنون هر بار این مجوز تمدید شده است.

عدن، خلیجی که برای همه دنیا مهم است. شمال اقیانوس هند و خلیج عدن و باب المندب یکی از بزرگترین راههای آبی دنیا است. بر اساس آخرین آمارها، بیش از یک سوم تجارت جهانی در این منطقه انجام می شود.

بنابراین این منطقه حساس را می توان یک شاهراه دریایی نامید برای  عبور و مرور تمام کالاهای آسیای جنوب شرقی به سمت خلیج عدن، باب المندب، دریای سرخ، کانال سوئز، مدیترانه و اروپا و از جبل الطارق به سمت قاره آمریکا.

در اقتصاد جهان، ترانزیت و عبور کالا از این خلیج، اهمیت فراوانی دارد و  عبور و مرور صدها کشتی کانتینری بزرگ، به اهمیت این منطقه می افزاید. از زمانی که بحث تروریسم دریایی و دزدی دریایی در این منطقه شکل گرفته، حملات دزدها، لطمات قابل توجهی به بدنه اقتصاد جهان وارد کرده است.

خلیج عدن در مجاورت یمن و در حوالی تنگه باب المندب واقع شده و در واقع چهارمین معبر بزرگ برای انتقال نفت جهان به شمار می ‌رود. از آنجایی که خلیج عدن از سمت شرق با اقیانوس هند مرتبط است، به عنوان یک مسیر استراتژیک ترانزیت انرژی و انتقال نفت خام خاورمیانه مورد توجه کشورها و شرکت هایی قرار می گیرد که کار و بار آنها با خرید و فروش نفت ارتباط دارد.

گذر نفتکش های حامل سه میلیون بشکه نفت در روز از تنگه باب المندب نشان دهنده‌ عمق اهمیت این تنگه است. البته علاوه  بر نفت، مقادیر قابل توجهی از محموله های نظامی و حتی کالاهای مصرفی بسیاری از کشورها از همین نقطه عبور می کنند. خلیج عدن و تنگه باب المندب، در عین حال، نقطه وصل شرق به غرب بوده و جایگاه ویژه ‌ای در استراتژی ‌های جنگی کشورها دارد و با مسدود شدن آن، بسیاری از امور از جمله تجارت دریایی جهان، مختل می‌ شود.

در حاشیه شمالی خلیج عدن در کشور یمن، شهر معروف عدن قرار دارد که از سده‌ها پیش بزرگ‌ ترین و پر رونق‌ترین شهر سرزمین یمن به شمار می‌آمده و حالا هم پس از صنعا پایتخت این کشور، مهم‌ترین شهر کشور یمن است.

طی سالیان اخیر و در جریان بحران یمن، نام خلیج عدن بیش از هر دوران دیگری بر سر زبان ها افتاد. چرا که عدن به عنوان تنها راه ارتباطی انصارالله و ارتش به دریا و جهان بیرون است.

ترکیه بارها به طور آشکار علیه انصارالله یمن موضع گرفته است، اما واقعیت این است که ترکیه هیچگاه نتوانسته و از امکان و ظرفیت آن برخوردار نبوده که به منظور اعمال فشار غیرمستقیم یا رویارویی مستقیم در برابر انصارالله، گامی بردارد. واضح است که یکی از دلال مهم، این است که عربستان سعودی و امارات متحده عربی، هیچگاه راضی نیستند که ترکیه در پرونده یمن، نفوذ خاصی داشته باشد.

یکی از جوانب بسیار مهم جغرافیای سیاسی خلیج عدن برای نظامیان ترکیه، این است که این خلیج، از سمت جنوب به کشور آفریقایی سومالی می رسد و سومالی همان کشوری است که برای ستاد کل نیروهای مسلح ترکیه دو مفهوم و نماد مهم دارد:

نخست این که بزرگترین پایگاه نظامی خارج از کشور ترکیه در سومالی قرار گرفته و تاکنون صدها افسر درجه دار آفریقایی در این پایگاه آموزش دیده اند.

دوم این که از سومالی و برخی کشورهای آفریقایی دیگر تا خلیج عدن، منطقه ای شکل گرفته که بهترین مکان مانور و تحرک برای دزدان دریایی است. سالهاست که حضور آنها آب ‌های این منطقه را برای کشتی‌های تجاری ناامن کرده و تاکنون راهکاری ماندگار و بلندمدت برای پایان دادن به آمد و رفت دزدهای دریایی در خلیج عدن، پیدا نشده است.

نگرانی های ترکیه در مورد امارات متحده عربی تشدید شده است. با آن که امارات کشور کوچکی است و میزان توان نظامی و ظرفیت های اطلاعاتی – امنیتی این کشور قرار گرفته در حاشیه خلیج فارس، با قدرت منطقه ای قابل توجه همچون ترکیه قابل مقایسه نیست، اما ظاهراً ترکیه از  چند جهت، در مورد امارات نگران است:

۱.قدرت های عربی مهمی همچون عراق، سوریه و مصر در دو دهه اخیر، دچار مشکلات داخلی شده و جا برای مانور بازیگرانی همچون عربستان سعودی و امارات متحده عربی بازتر شده است.

۲.امارات متحده عربی، از سویی با آمریکا و انگلیس روابط خوبی دارد و همچنین با رژیم صهیونیستی قدم در مسیر تازه ای گذاشته است که باعث شده در بسیاری از پرونده های منطقه ای ورود پیدا کند.

۳.همدستی و همراهی محمد بن زاید و محمد بن سلمان، تابلوی جدیدی در برابر ترکیه پدید آورده که نشان می دهد در  معادلات عربی، ترکیه ناچار است یا با این دو شازده مقابله کند و یا این که وارد معامله و چانه زنی شود.

نیروی دریایی ارتش ترکیه برای رسیدن به خلیج عدن دو راه دارد:

۱.یا باید ناوچه های ترکیه از خود این کشور و از شرق مدیترانه حرکت کنند و از منتهی الیه غرب مدیترانه و جبل الطارق خارج شده و تمام سواحل شمال به جنوب آفریقا را رو به پایین برانند و پس از چند هفته به خلیج عدن برسند.

۲.یا این که راه کوتاه و معقولی را انتخاب کنند برای این که از ترکیه به سواحل روبروی شرق مدیترانه و به طرف بندر پورت سعید مصر بروند و از آنجا وارد کانال سوئز شده و به دریای سرخ و باب المندب و خلیج عدن برسند.

در هر صورت در مقایسه با نیروی دریایی ایران، نیروی دریایی ترکیه راه دشوارتری برای رسیدن به باب المندب و خلیج عدن دارد. اما با این حال، قدرت نمایی در برابر امارات متحده عربی و عربستان سعودی و حضور در خلیج عدن، برای ترکیه نیز اهمیت ویژه ای پیدا کرده و شواهد نشان می دهد که ترکیه، ضمن بها دادن به پایگاه نظامی خود در سومالی، با ایجاد یک ارتباط شبکه ای بین این پایگاه و ناوچه های خود در خلیج عدن، به دنبال آن است که در این خلیج حساس و استراتژیک، حضور و تحرک بیشتری داشته باشد.

انتهای پیام/