به گزارش صافی، طرح انتقال آب موسوم به «قمرود» یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های انتقال آب کشور و حامل طویل‌ترین تونل آبرسانی خاورمیانه است. این طرح که انتقال سالانه ۱۸۱ میلیون مترمکعب آب از سرچشمه‌های الیگودرز به شهرهای مرکزی نظیر قم، ساوه، دلیجان، گلپایگان و سایر مناطق را هدف قرار داده در حالی به پایان رسید که پیامدهای آن برای جوامع محلی فاجعه‌بار بوده است. مطابق با داده‌های محلی اجرای این پروژه به خشک شدن یا کاهش محسوس منابع آبی زیرزمینی در حدود ۱۶ روستای مسیر منجر شده و مهاجرت بخش زیادی از جمعیت روستایی را در پی داشته است. در مناطق روستایی بحران کم‌آبی نه‌تنها پیامدهای اقتصادی و زیست‌محیطی به‌دنبال دارد بلکه منجر به گسست‌های اجتماعی عمیق نیز می‌شود. پراکندگی جغرافیایی سکونت‌گاه‌های روستایی، نبود زیرساخت‌های یکپارچه و ظرفیت محدود نهادهای محلی، امکان مدیریت بحران را به‌شدت تضعیف کرده است. گروه‌های آسیب‌پذیر نظیر سالمندان، زنان و کودکان، بیش از دیگران در معرض تبعات چنین بحران‌هایی قرار دارند. در چنین شرایطی، ضرورت مدیریت یکپارچه و مبتنی بر شواهد منابع آبی بیش از پیش احساس می‌شود.
پروژه قمرود که از سال ۱۳۸۱ آغاز و در سال ۱۳۹۱ به بهره‌برداری رسید، شامل تونلی به طول ۳۵.۷ کیلومتر با قطر ۳.۸ متر و ظرفیت انتقال ۲۳ مترمکعب در ثانیه است. عملیات حفاری این تونل با بهره‌گیری از دستگاه‌های مکانیزه TBM انجام گرفته است.
علاوه بر این، مسیر انتقال آب شامل بخش‌های متعددی از جمله تونل دره دایی تا دم‌کمر به طول ۹.۱ کیلومتر، کانال دم‌کمر به انوج به طول ۷.۳ کیلومتر و تونل انوج به قمرود به طول ۳۶ کیلومتر است که همگی با ظرفیت یکسانی برای انتقال آب طراحی و اجرا شده‌اند.
گرچه در زمان اجرای پروژه مردم شهرستان الیگودرز همکاری گسترده‌ای با مجریان طرح داشتند اما وعده‌های داده‌شده از سوی دستگاه‌های مسئول از جمله وزارت نیرو به مرحله اجرا نرسید. به‌عنوان نمونه تعهد ساخت چهار سد در الیگودرز جهت جبران بخشی از خسارات هیچ‌گاه عملیاتی نشد.
گودرزی، نماینده شهرستان الیگودرز در مجلس شورای اسلامی، عدم پیگیری دستگاه‌های مسئول نسبت به خسارات وارد شده به‌ویژه خشک شدن منابع زیرزمینی، افت شدید سطح سفره‌های آب و محرومیت صدها خانوار روستایی از حق حیات را مورد انتقاد شدید قرار داده است.
مطابق با اظهارات مسئولان محلی بخشی از آب انتقال‌یافته که می‌بایست صرف مصارف شرب در مناطق مقصد گردد در حال حاضر در پروژه‌های گردشگری شهرهایی مانند گلپایگان به‌کار گرفته می‌شود؛ اقدامی که با هدف اولیه طرح مغایرت جدی دارد و بر شدت نارضایتی‌ها افزوده است.
برآوردهای میدانی نشان می‌دهد که حدود ۱۰۰ روستا در شهرستان الیگودرز با بحران جدی کم‌آبی یا بی‌آبی مواجه‌اند. قریب به ۶۰ درصد از آب مصرفی این منطقه از چاه‌های آب تأمین می‌شود که خود نیز به‌دلیل کاهش بارش و افت سطح سفره‌های زیرزمینی در معرض تهدید جدی قرار دارند. در راستای کاهش تبعات اجرای طرح قمرود، پروژه‌ای با هدف تأمین آب شرب ۹۹ روستا و آبرسانی به اراضی کشاورزی ۱۶ روستای خسارت‌دیده تدوین شده است. این طرح شامل احداث ۹ ایستگاه پمپاژ و ۲۰ واحد تصفیه‌خانه در مسیر ۱۶۰ کیلومتری انتقال آب است. با این‌حال،بخشی از این پروژه هنوز در مراحل ابتدایی قرار داشته و تکمیل آن منوط به تخصیص اعتبارات لازم است.
روستای عسکران در بخش بربرود شرقی نمونه‌ای روشن از تبعات ویرانگر بحران کم‌آبی است. این روستا که تا چند سال پیش سکونت‌گاه فعال و پویایی به‌شمار می‌رفت اکنون کاملاً خالی از سکنه شده و هیچ‌گونه فعالیت انسانی در آن به چشم نمی‌خورد. مطابق با بررسی‌های کارشناسان تداوم خشکسالی در منطقه کاهش شدید روان‌آب‌ها و افت محسوس سطح ذخایر سدهای استان لرستان را به‌همراه داشته است. در حال حاضر حجم ذخیره‌شده در سدهای استان به زیر ۳۰ درصد ظرفیت اسمی کاهش یافته است. این وضعیت نه‌تنها امنیت آبی بلکه امنیت غذایی و زیست‌محیطی منطقه را نیز به خطر انداخته است.
مطابق با شاخص‌های سازمان ملل، ایران بیش از ۸۵ درصد از منابع آب تجدیدپذیر خود را مصرف می‌کند؛ آماری که کشور را در زمره مناطق دچار تنش آبی شدید قرار می‌دهد. استمرار ساخت و اجرای پروژه‌های انتقال آب بین‌استانی و سدسازی‌های فاقد ارزیابی جامع زیست‌محیطی نظیر سد گتوند، نقش غیرقابل‌انکاری در تشدید این بحران ایفا کرده‌اند. بررسی تجربیات شهرستان الیگودرز نشان می‌دهد که تفکیک بین پدیده خشکسالی طبیعی و تنش آبی ناشی از مداخلات انسانی امری ضروری است. سیاست‌گذاری‌های آینده در حوزه مدیریت منابع آب، می‌بایست با توجه به اثرات متقابل این دو پدیده طراحی گردد.
در صورت اتمام پروژه تأمین آب ۹۹ روستای آسیب‌دیده، می‌توان امید داشت که روند مهاجرت معکوس آغاز شود و کشاورزی در منطقه احیا گردد. در غیر این صورت روند خالی شدن روستاها و از بین رفتن ذخایر منابع طبیعی ادامه خواهد یافت؛ فاجعه‌ای خاموش اما پرشتاب که حیات انسانی و زیستی منطقه را در الیگودرز تهدید می‌کند.
انتهای پیام/
