سیدعمران طباطبایی – تأکید بر فرهنگِ «عادی» چنان است که حتی یکی از نوآوری‌های بزرگ خود، مفهوم «ساختار احساس» را هم وسیله‌ای برای درک «روح زمانه» و پاسخ عاطفی هنرمندانه، و هم حساسیت یگانه هنرمندانه به کلّ شیوه‌ی زندگی می‌داند و وجه تمایز ساختار احساس هر دوره را ناشی از روح هر عصر می‌شمارد. ساختار احساس چکیده‌ی تمایز بخش هر عصر از عصر دیگر است. ساختار احساس چون هوایی است که هر عصر در آن دم می‌زند، اتمسفری است که در آن غوطه می‌زنیم و کار هنر و ادبیات بزرگ، ثبت این حال و هوای تکرارناپذیر است. ساختار احساس فراتر از پسند، سلیقه، پرورش و «حساسیت» است.

اتصال ساختار، که هم‌چون یک عمارت علی‌الاصول امری ثابت و ساکن می‌نماید، و احساس که همواره در سیلان و غلیان است، این امکان را می‌دهد تا درکی از سازمانی گریزپا و با این همه قابل کشف را به کار گیرد که فراتر از جنبه‌های صرفاً شخصی احساس گذر کند، و تجربه‌های اجتماعی، ایده‌ها، اندیشه‌ها و احساس‌های خاص یک عصر را در برگیرد. این تصوری از ساختار احساس است به مثابه‌ی شکل پویای هر ساخت و سامانه و نظامی.

بدین‌گونه، پُربی‌راه نیست اگر به فرهنگ‌شناسی، «مطالعات فرهنگی» شهرت دهیم، ولی ترجیحاً به جای آن اصطلاح ماتریالیسم فرهنگی را به کار می‌بریم. ماتریالیسم فرهنگی رویکردی فرهنگی است که می‌کوشد عمل فرهنگی را در بطن و متن اقلام زیر قرار دهد: ساختارهای نهادی صنعت سینما، صنعت نشر و مانند آن؛ شکل‌ها و فرم‌ها و الزامات و محدودیت‌های آن‌ها مانند رمان غربی به منزله‌ی یک فرم ادبی، سنت حماسه‌سرایی شفاهی هند، رمان رئالیسم جادویی آمریکای لاتین؛ شیوه‌های تولید چاپ، چاپ دیجیتالی رسانه‌های توده‌گیر؛ سازمان، سازمان‌بندی و ساز و کارهای انتظام‌بخش نظارت قضایی بر حقوق کپی‌رایت، ثبت مالکیت معنوی، آفرینش‌های ادبی و هنری، ابداعات و اختراعات و بازتولید حراج‌ها، نمایشگاه‌ها، سانسور، پخش و انتشار از طریق اقتباس یا برداشت آزاد از آثار.

با طرد مفهوم سنتیِ «زیر بنا» به عنوان مفهومی خشک و متصلب، بر آن هستیم که زیر بنای اقتصادی یک فرایند است نه یک وضع یا حالتی ایستا و ساکن. زیربنا باید نه تنها شامل صنعت، که تولید می‌کند، بلکه شامل کار انسانی، که بازتولید می‌کند باشد؛ به عبارت دیگر، کلّ قلمروِ اعمال اجتماعی.

مفهوم ماتریالیسم فرهنگی در بردارنده‌ی تحلیل دقیق ارتباط میان جنبه‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی است و به همین سبب مفهوم مهم و اساسی تعیین‌کنندگی «چند علّتی» را وام می‌گیرد. «چند علّتی» عبارت است از چیز یا چیزهایی که ممکن است به لحاظ فردی تجربه و آزموده شوند ولی همواره اعمالی اجتماعی‌اند و در واقع خود عبارت از شکل‌بندی اجتماعی خاصی نشأت می‌گیرد. این مفهوم ماتریالیسم فرهنگی دیرهنگامی است که رواج عام یافته است.

انتهای پیام/